Kesenian tradhisional Pencak Macan iki anane ing desa Lumpur, salah sijine desa kang klebu kecamatan Gresik Kota. Nadyan kesenian iki saya suwe sansaya kegerus dening kemajuan jaman uga kadhesek anane maneka kesenian mo-dern kayadene band, elekton utawa dhangdhutan, tujune para warga mligine para mudha isih duwe semangat lan ora eklas yen kesenian iki kesilep luwih jero maneh. Ora eklas yen kesenian ini wekasane mung ninggal crita. Mula saka kuwi wis sawatara wektu iki, mligine para mudha lan bocah – bocah padha aweh panyengkuyung banjur digladhi manggung Pencak Macan.
Topeng macan
Manut seniman Ucok Supandhi kang jebolan IKJ Jakarta, kesenian tradhisional Pencak Macan duwe sejarah dawa tumrape masyarakat Lumpur. Pencak Macan wis ana ing Lumpur atusan taun kepungkur. Mulane dikayangapa wae, kesenian tradhisional kuwi kudu dilestarekake.
Pencak Macan mujudake kesenian tradhisional kang anggone manggung lumrahe ngiringi arak – arakan rombongan temanten kakung nuju daleme temanten putri ing adicara temu temanten. Ing adicara temantenan warga Lumpur, padatane sawise ijab kabul wis kaleksanan kanthi gangsar tanpa ana alangan apa – apa, temanten kakung sauntara banjur pamit bali dhisik menyang daleme dhewe. Adicara sabanjure lagi diadani ing wektu awan nanging ing dina kang padha utawa nunggal dina, kanthi ngiring temanten kakung nganggo arak – arakan diramekake kesenian tradhisional Pencak Macan. Saliyane manggung mligi dadi pengiring ing adicara temu temanten, Pencak Macan uga bisa manggung ing adicara liyane kayadene festival budaya, Agustusan, pengetan mahargya hari jadi kabupaten, lan melu mangayubagya minangka duta seni yen kerawuhan tamu agung utawa tamu wisata.
PENCAK MACAN
Pencak macan
Manut katrangan saka Abd. Ghofur kang didhapuk mandhegani pakumpulan Pencak Macan Seputra, ing desa Lumpur wektu iki ana sawatara klompok pakumpulan kesenian Pencak Macan. Kang gawe bungah, ing wektu iki akeh para mudha kang ketarik dadi anggota lan pemain Pencak Macan.
“Saiki akeh para nom-noman sing dadi anggota Pencak Macan. Ana sing milih dadi penabuh gamelan pengiring, lan ana sing dadi paraga pemain. Yen wektune gladhen uga sregep-sregep. Semono uga yen lagi manggung ing tanggapan. Iki sing banget nyenengake. Tegese para generasi mudha ngrumangsani yen duwe tanggung jawab nglestarekake kesenian tradhisional mligine ing tlatah pesisiran iki,” kandhane Ghofur marang PS.
Saklompok kesenian tradhisional Pencak Macan duwe anggota 15 nganti wong 20, kang dumadi kanggo paraga pemain lan penabuh gamelan pengiring. Tetabuhan gamelan pagelaran kesenian tradhisional temu temanten tlatah pesisiran iki dumadi saka kenong, gong, kendhang lan jidhor. Wiramane tetabuhan meh padha karo laras tabuhan kesenian pencak silat. Semono uga nalika tampil ing kalangan utawa sandhuwure panggung, olah gerak para paraga pemaine meh padha karo olah gerak ing pencak silat. Ana tampilan kembangan lan ana tampilan tandhing utawa tarung. Saliyane digelar kesenian Pencak Macan, ing adicara temu temanten padatane uga kairing kesenian Hadrah mawa musik mligi terbangan kang ngiringi kumandhange tembang-tembang sholawat memuji sarta ngagungake panjenengane Nabi Muhammad SAW. Padatane rombongan seni Hadrah lumaku ngapit ing sisih kiwa tengene arak – arakan temanten kakung kliling sakupenge desa nganti tekan papan sasana panggih ing daleme temanten putri. Kanthi digelare kesenian loro kuwi, swasana temu manten diajab narik kawigatene para warga lan penonton uga para tamu kang mligi rawuh nekani hajatan.
KEBAK PRALAMBANG ADILUHUNG
Pesareyane Kyai Sindujoyo
Manut Loemaksono salah sijine sesepuh warga, rerangken kesenian kang digelar ing adicara temu temanten kuwi sejatine pralambang utawa sanepan mawa werdi piwulang luhur adi luhung kang migunani, mligine kanggo temanten sakloron lan uga sok sapa wae kang gelem metani werdi isine pralambang ngaurip.
Kesenian Hadrah nganggo musik terbangan kairing tembang shalawat ngemu teges menehi piwulang antebing keimanan kang kudu tansah diugemi dening temanten. Urip jejodowan kang arep dilakoni kudu kabangun adedhasar agama lan iman. Saliyane kuwi uga kudu tansah ndedonga supaya temanten sakloron sajroning urip bebrayan sarta mbangun jejege bale wisma tansah kalis saka panggodhane setan.
Ing pagelaran Pencak Macan sejatine ana “sosok paraga utama” telu yakuwi, paraga minangka tokoh topeng macan, paraga tokoh topeng kethek lan paraga tokoh topeng gendruwo.
Kendhang pengiring pagelaran pencak macan
Paraga kapisan topeng macan, mujudake pralambange temanten kakung minangka kang dadi imam utawa pemimpine bale wisma kang wis samesthine kudu nduweni tekad semangat tanpa kendhat makantar-kantar suthik mundhur anggone golek rejeki kang halal lan barokah kanggo sisihane lan anak turune. Saliyane kuwi sipate macan uga digdaya yakuwi menehi pengayoman lan katentreman tumrap kulawargane.
Kapindho paraga topeng kethek, mengku pralambang temanten putri kang kudu duwe niyat kanthi ati suci tansah setya tuhu marang prasetyaning janji marang guru lakine, eklas ngrungkebi lan njaga katentreman kulawargane.
Paraga katelu wujud topeng gendruwo, mujudake pralambange sakabehing pacoban lan rubeda kang kudu diadhepi dening temanten kakung miwah putri nalikane bebarengan mbangun balewisma ing madyaning bebrayan agung. Mulane ing pagelaran Pencak Macan, paraga topeng macan dalah paraga topeng kethek kudu ngadhepi krodaning gendruwo kang tansah gawe reribet, kebak kanepson ala. Nanging pungkasaning paraga gendruwo kasil diasorake.
KETHOPANG LAN PONTHANG LIMA
Mbah Nurhasim maos macapatan
Ing arak-arakan kesenian tradhisional Pencak Macan, saliyane kairing Hadrah uga isih ana rerangken arak-arakan liyane kang sinebut Kethopang lan sijine maneh Ponthang Lima. Kethopang mujudake rerangken rupa kembang mayang, woh – wohan kang ditancepi sada janur dawa banjur diblebed dluwang maneka warna selang – seling abang, kuning, biru, ijo, ungu. Ing adicara arak-arakan lumrahe ana pirang-pirang Kethopang. Saben Kethopang disangga pring plengkung dawa. Nalika adicara prosesi arak-arakan temanten, kethopang kuwi uga melu diarak pisan. Nalika ing satengahing dalan nuju sasana panggih temanten, arak-arakan pring plengkung Kethopang banjur dadi rebutan utamane kanggo bocah-bocah awit ing sada janure padatane uga dikanteni dhuwit kertas kang pengajine werna-werna wiwit sewu rupiah, rong ewu rupiah nganti limang ewonan rupiah. Dhuwit kuwi ditaleni bolah diseleh ing pucuking plengkung pring. Dhuwit minangka udhik-udhikan kuwi dadi rebutane bocah, kang kasil antuk dhuwit banjur tuku panganan didum sakancane. Dhuwit saka sada janur ing pucuk pring Kethopang kuwi dipercaya ngandhut sawab berkah lan barokah.
Ponthang lima, wujud rerenggan rupa prau kang digawe saka godhong gedhang rinengga janur. Saben Ponthang banjur diiseni ketan warna siji. Ana Ponthang lima, mawa isi ketan ireng, putih, kuning, abang, ijo. Ing tengah ponthang diwenehi wangunan tumpeng cilik saka bletetan godhong gedhang, lan pucuke direnggani sada janur.
“Rerangken Ponthang Lima menika wonten adicara temu temanten sejatosipun ngandhut filosofi katujokaken dumateng temanten kekalih. Wosipun, kaajap supados anggenipun jejodowan tansah nglampahi ibadah sholat wajib gangsal wektu manembah dumateng Gusti Allah Ingkang Maha Agung,” ujare salah sijine sesepuh Pencak Macan.
MACAPAT SERAT SINDUJOYO
Bale Kambang kanggo manggung pencak macan
Rerangken arak-arakan Pencak Macan kuwi luwih komplit maneh yen shohibul hajad uga nganakake adicara tembang Macapatan. Tembang macapatan kang lumaku ing tlatah pesisiran iki cengkoke gagrag Pesisiran. Mulane rada beda karo cengkok tembang macapatan umume. Macapatan gagrag pesisiran kanthi maca tembang Serat Sindujoyo [Babad Kroman-Lumpur] kang padatane ditindakake dening Mbah Nurhasim kang yuswane saiki ngancik sangang puluhan taun. Mbah Nurhasyim mujudake wong siji-sijine kang wektu saiki isih bisa nembang macapat. Emane nadyan putra turune isih ana, nanging angel anggone nyinaoni macapatan. Kandhane Mbah Nurhasyim, kitab Serat Sindujoyo kang sasuwene iki isih dianggo nembang macapatan mung wujud kitab duplikat utawa fotocopy-ne wae, awit kitab kang asli ajeg disimpen ana papan pesareyane Mbah Kyai Sindujoyo ing Makam Dalem Gresik.
Manut para sesepuh ing desa Lumpur, wosing pralambang-pralambang kang ditindakake ing prosesi tradhisi Pencak Macan pancen duwe kandhutan surasa jero banget yakuwi ngemu panuntun lan piweling adiluhung tumuju sampurnane kulawarga kang sakinah, mawaddah lan warohmah.
Nelayan, salah siji panggaotane warga Lumpur
Gandheng karo surasane filosofi urip kang jero lan adiluhung kuwi, mula ora jeneng aneh yen klompok Pencak Macan uga melu digelar ngregengake kegiyatan liyane kayadene mahargya tekane tamu ing adicara Gresik Tempo Doeloe, Festival Makanan, Jajanan Khas, Hari Jadi Kutha lan Kabupaten, kunjungan tamu wisata antara liya saka Badan Pelestarian Pusaka Indonesia, tamu wisata saka mancanegara. Kayadene kang wis kelakon nalikane nampa kunjungan wisata budaya para mahasiswa saka International Islamic University Malaysia. Tamu saka Malaysia kuwi racake uga padha kesengsem karo atraksi Pencak Macan.
“Kesenian tradhisional kaya Pencak Macan iki apik banget, tak kira kudu tansah dilestarekake,” mangkono jarwane basa Melayu kang dingendikakake dening Prof.DR Abd. Razak Saipan, MPd – dosen uga pimpinan rombongan mahasiswa Malaysia nalika mirsani dhewe atraksi Pencak Macan. Tamu wisata saka Malaysia kuwi, ndeleng atraksi Pencak Macan ing sangarepe Bale Kambang. Wangunan Bale Kambang sejatine mujudake salah sijine situs kuna kang dipercaya minangka wangunan kiriman saka Blambangan Banyuwangi taun 1428 Saka utawa 1506 Masehi, nalika jamane Kanjeng Sunan Giri lan Kyai Sindujoyo. Paraga Kyai Sindujoyo minangka cikal bakal adege wewengkon desa Lumpur, Kroman lan sakupenge. Situs Bale Kambang iki mawa tetenger kang nerangake yen dhek biyene kumambang ing satengahing segara, tumuli dipinggirake para nelayan. Nitik cakrike saka utawa pilare bale, cetha yen Bale Kambang mau asale saka Blambangan. Nuwun. [*]
Post a Comment Blogger Facebook